Voorhuid, eicellen, nieren en zelfs een baby op bestelling

Dat blijkt uit het boek Nier te koop - Baarmoeder te huur van het Rathenau Instituut dat vandaag verschijnt. In het boek wordt de internationale handel in lichaamsmateriaal in kaart gebracht.
Zo blijkt dat de voorhuid van besneden jongetjes in de VS wordt gebruikt voor het maken van kunsthuid om brandwonden of doorligwonden te genezen. Door het opkweken van  één voorhuid, kunnen 200 duizend eenheden kunsthuid worden geproduceerd ter grootte van  zeven voetbalvelden. Per eenheid ­wordt tussen de 1.000 en 1.200 euro gevraagd. Voorhuid wordt ook gebruikt voor cosmetische toepassingen, zoals huidverjonging.
 
Naastenliefde
In Nederland is geld vragen voor lichaamsmateriaal niet toegestaan: doneren moet gebaseerd zijn op naastenliefde. 'In vergelijking met het buitenland is Nederland bijzonder terughoudend', zegt  onderzoeker Ingrid Geesink. Uit het boek blijkt dat mensen in toenemende mate naar het buitenland reizen om daar alsnog een nier te kopen of een draagmoeder te huren. Voor nieren worden 'reispakketten' betaald van 45 duizend tot 100 duizend euro, soms vergoed door de verzekering.

Altruïsme
Het is daarom achterhaald om in Nederland zo strikt vast te blijven houden aan altruïsme, stellen de onderzoekers van het Rathenau Instituut. 'In discussies over betalen voor lichaamsmateriaal blijven we in Nederland steeds hangen bij de vraag: mag dat wel?', zegt Chantal Steegers. 'Maar feit is dat het in de praktijk allang gebeurt. Nederland is geen eiland. Je kunt beter een stap verder gaan, en onderzoeken wat wél een goede methode is om lichaamsmateriaal te vergoeden.'

Betaling zou tekorten kunnen verminderen. Zo werd tevergeefs voorgesteld om nierdonoren een gratis ziektekostenverzekering te geven. 'Je kunt wel volhouden dat je in Nederland geen vergoeding mag vragen voor een nier, maar waar blijf je met die ethiek als er mensen doodgaan op de wachtlijst?', stelt Steegers. 

Hier is ook een groot gebrek aan eicellen voor vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen. Maar in Spanje, waar vrouwelijke donoren 900 euro  voor hun eicellen krijgen, is helemaal geen tekort, stelt onderzoeker Geesink. Hetzelfde geldt voor Amerika. In bladen van topuniversiteiten zoals Harvard en Yale wordt studentes in advertenties soms 25 duizend euro geboden voor hun eicellen.'

Doordat steeds meer mensen uitwijken, is er echter nauwelijks controle. Zo plaatsen buitenlandse vruchtbaarheidsklinieken vaak meer embryo's terug dan hier, zodat risicovolle meerlingzwangerschappen ontstaan. Ook leidt het tot nieuwe problemen. 'Meerdere stellen zijn vast komen te zitten met hun  kind in India', zegt Steegers. 'Ze kregen geen papieren om een kind, dat genetisch deels van hen was, mee te nemen.'

Dubbele moraal
In Nederland is volgens het boek sprake van een dubbele moraal: hoewel donoren geen geld mogen verdienen met lichaamsmateriaal, mogen derden dat wel. 'Daar zit een rare twist in', zegt Geesink.  Donoren geven  bijvoorbeeld gratis bloed, terwijl bloedbank Sanquin via zijn commerciële tak bloedplasmaproducten tegen marktprijzen verkoopt. Het grootste bezwaar tegen betaling voor lichaamsmateriaal is dat het kan leiden tot dwang of uitbuiting. 'We moeten discussiëren over  wat een redelijke vergoeding is, waarbij mensen zich niet gedwongen voelen', zegt Geesink. 'De praktijk is dat een beetje altruïsme gecombineerd met een beetje geld juist leidt tot meer altruïsme.'